الکتروکارديوگرام

به ثبت عملکرد الکتريکي قلب که توسط بافت گرهي توليد مي شود، الکتروکارديوگرافي و به منحني ثبت شده توسط آن الکتروکارديوگرام (نوار قلب) مي گويند. نوار قلب را مي توان از قفسه سينه و يا از دست ها و پاي چپ ثبت کرد.

 امواجي که در يک الکتروکارديوگرام طبيعي مشاهده مي شوند عبارتند از:

موج P

کمي قبل از شروع انقباض دهليزها ← در مرحله استراحت عمومي قلب ايجاد مي شود. بعد از موج P دهليزها منقبض مي شوند. موج P نتيجه تحريک گره پيش آهنگ است.

موج QRS

کمي قبل از شروع انقباض بطن ها ← يک موج کمپلکس مي باشد که از سه جزء Q،R و S تشکيل شده است به همين خاطر قسمت Q و R به هنگام انقباض دهليزها و موج S همزمان با  زمان شروع  انقباض بطن هاست. موج QRS نتيجه تحريک گره دهليزي – بطني است.

موج T

کمي قبل از پايان يافتن انقباض بطن ها ← در انتهاي انقباض بطن ها رسم مي شود. موج T موج استراحت بطن هاست و بعد از آن بطن ها استراحت مي کنند.

* در فاصله S-T : 1- بطن ها منقبض هستند 2- دريچه هاي دهليزي – بطني بسته و دريچه هاي سيني شکل باز هستند.

* در فاصله T تا P بعدي: 1- استراحت عمومي قلب صورت مي گيرد 2- دريچه هاي دهليزي – بطني باز و دريچه هاي سيني شکل بسته هستند.

دوره کار قلب

* هر دوره کار قلب شامل انقباض دهليزها، انقباض بطن ها و استراحت عمومي قلب است. اين دوره در انسان در حال استراحت به ترتيب 0/1، 0/3 و 0/4 ثانيه طول مي کشد. در پايان دياستول (انبساط) 120 ميلي ليتر خون در هر بطن جمع مي شود که تقريبا 70 ميلي ليتر آن در سيستول (انقباض) بعدي وارد سرخرگ ها مي شود.

* با افزايش ضربان قلب، مدت زمان هر سيکل قلبي بايد کمتر از 0/8 ثانيه باشد.

* قلب از 0/8 ثانيه زندگي، 0/4 در حال استراحت و 0/4 در حال فعاليت است پس نسبت استراحت به فعاليت قلب 1 است.

* در مجموع به طور متوسط يک سيکل کامل قلبي 0/8 ثانيه طول مي کشد پس با تقسيم کردن 60 بر 0/8 ثانيه مي توانيم بفهميم که به طور متوسط تعداد ضربان قلب در دقيقه 75 بار است.

الف: استراحت عمومي

* هدف از مرحله استراحت کامل، پرشدن دهليزها و بطن هاست به عبارت بهتر در اين مرحله خون از طريق سياهرگ ها وارد دهليزها شده  و از آنجا به بطن ها منتقل مي شود.

* مرحله استراحت عمومي قلب، 0/4 ثانيه طول مي کشد.

* به دليل اين که دهليزها حفره هاي کوچک تري هستند و زودتر از بطن ها (که بزرگترند) پر مي شوند پس بلافاصله بعد از استراحت عمومي بايد دهليزها منقبض شوند پس با توجه به اين که موج P الکتروکارديوگرام کمي قبل از شروع انقباض دهليزها ايجاد مي شود مي توان نتيجه گرفت که موج P در اين مرحله از کار قلب رسم مي شود.

* پيام الکتريکي در اين مرحله از گره پيش آهنگ حرکت مي کند، در سراسر دهليزها منتشر مي شود، به گره دهليزي – بطني رسيده و موج P را ايجاد مي کند.

* در طي مرحله استراحت عمومي، دريچه هاي دهليزي - بطني (ميترال و سه لختي) باز ولي دريچه هاي سيني شکل سرخرگ آئورت و سرخرگ ششي بسته هستند تا از بازگشت خون به درون بطن ها جلوگيري کنند.

ب: انقباض دهليزها

* هدف از انقباض دهليزها (استراحت بطن ها) پرشدن کامل بطن هاست.

* در طي اين مرحله موج P کامل مي شود (شروع موج P مربوط به مرحله استراحت عمومي است ولي در مرحله انقباض دهليزها کامل مي شود).

* پس از انقباض دهليزها، در هر بطن 120 ميلي ليتر خون وجود دارد (در کل قلب تقريبا 240 ميلي ليتر).

* اين مرحله 0/1 ثانيه طول مي کشد.

* کلا دهليزها 0/7 ثانيه استراحت مي کنند (0/4 ثانيه در زمان استراحت عمومي همراه با بطن ها و 0/3 ثانيه هنگام انقباض بطن ها).

* با توجه به اين که موج QRS کمي قبل از انقباض بطن ها ايجاد مي شود مي توان نتيجه گرفت که در مرحله انقباض دهليزها، موج Q و بخشي از موج  R (نصف R) تشکيل مي شود.

* دهليز راست قبل از دهليز چپ شروع به انقباض مي کند.

* در اين مرحله پيام الکتريکي از گره دهليزي – بطني وارد بطن ها شده و در سراسر بطن ها منتشر مي شود تا در مرحله بعدي، بطن ها منقبض شوند.

* در طي مرحله انقباض دهليزها، دريچه هاي دهليزي - بطني (ميترال و سه لختي) باز ولي دريچه هاي سيني شکل سرخرگ آئورت و سرخرگ ششي بسته هستند.

ج: انقباض بطن ها

* هدف از مرحله انقباض بطن ها، خون رساني به شش ها (از طريق بطن راست) و اندام ها (از طريق بطن چپ) و استراحت دهليزها و پرشدن آنها مي باشد.

*  موج S همزمان با  زمان شروع  انقباض بطن ها و موج T در انتهاي انقباض بطن ها رسم مي شود.

* پس از انقباض دهليزها، در هر بطن 120 ميلي ليتر خون وجود دارد که در مرحله انقباض بطن ها، هر بطن 70 ميلي ليتر از آن را پمپ مي کند به عبارت بهتر در هر بطن 50 ميلي ليتر خون باقي مي ماند (خون خروجي از قلب 140 ميلي ليتر و خون باقي مانده در قلب 100 ميلي ليتر).

* اين مرحله 0/3 ثانيه طول مي کشد.

* کلا بطن ها 0/5 ثانيه استراحت مي کنند (0/4 ثانيه در زمان استراحت عمومي همراه با دهليز ها و 0/1 ثانيه هنگام انقباض دهليز ها).

* در طي انقباض بطن ها، دريچه هاي دهليزي - بطني (ميترال و سه لختي) به سبب فشارخوني که در اثر پرشدن بطن ها به آنها وارد مي شود بسته مي شوند تا از بازگشت خون به درون دهليزها جلوگيري شود ولي دريچه هاي سيني شکل سرخرگ آئورت و سرخرگ ششي باز مي شوند تا خون وارد سرخرگ ششي و آئورتي شود.

* در اين مرحله پيام استراحت بطن ها در حال تشکيل مي باشد.

* صداي اول قلب (طولاني و بم) در ابتداي انقباض بطن ها و به هنگام بسته شدن دريچه هاي دهليزي - بطني (ميترال و سه لختي) شنيده مي شود (در موج S نوارقلب).

* صداي دوم قلب (کوتاه و واضح) در پايان انقباض بطن ها و به هنگام بسته شدن دريچه هاي سيني شکل سرخرگ آئورت و سرخرگ ششي شنيده مي شود (بعد از موج T).

* فاصله بين صداي اول تا صداي دوم قلب 0/3 ثانيه (به اندازه زمان انقباض بطن ها) و فاصله صداي دوم تا صداي اول قلب 0/5 ثانيه (به اندازه زمان استراحت عمومي + زمان انقباض دهليزها) مي باشد.

* به ميزان خوني که در هر انقباض از هر بطن خارج مي شود، حجم ضربه اي (70 ميلي ليتر) و به ميزان خوني که در طي يک دقيقه از هر بطن خارج مي شود، برون ده قلب مي گويند (تعداد ضربان قلب در يک دقيقه × حجم ضربه اي = برون ده قلب).